به گزارش عصر لینك به نقل از ایسنا، داستان فیلترینگ هوشمند زمانی آغاز شد كه مسوولان وزارت ارتباطات دریافتند راه چاره ی جلوگیری از مطالب مستهجن و نامناسب، فیلتر كردن تمامی محتوای یك سایت نیست. سیستم فیلترینگ هوشمند برخلاف روش های سنتی فیلترینگ سبب نمی شود كه دسترسی به یك سایت به طور كامل محدود شود بلكه تنها محتوای نامناسب و غیرمجاز روی آن سایت غیرقابل دسترسی خواهد شد.
با ظهور اینترنت و تا پیش از سال ۱۳۸۸، با وارد كردن نشانی یك وب سایت فیلترشده، پیغامی تحت عنوان «مشترك گرامی! دسترسی به این سایت امكان پذیر نمی باشد» ظاهر می شد، از ابتدای سال ۱۳۸۹ این پیغام بر مبنای مصوبه كارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه و از جانب شركت ارتباطات زیرساخت، جای خویش را به صفحه معروف پیوندها داد. بعد از آن بود كه طرح فیلترینگ هوشمند برای به حداقل رساندن فیلترینگ اشتباه در ایران مطرح شد.
نظارت و مدیریت شبكه های اجتماعی خارجی مشكلات خاص خویش را دارد، زیرا دسترسی به محتوای این نوع برنامه ها عموما در اختیار نویسندگان آن ها و خالق این سیستم هاست كه اكثرا هم متعلق به شركت های آمریكایی هستند. ازاین رو حتی اگر برخی كشورها می توانستند امتیازهای خاصی از این شركت ها بگیرند، این امكان عموما برای كشور ما فراهم نمی شد. یعنی وزارت ارتباطات مجبور می شد یا كل شبكه را فیلتر كرده و یا راهكاری برای فیلترینگ هوشمند پیدا كند.
به زعم مراجع قضایی، عدم توانمندی وزارت ارتباطات در فیلترینگ محتواهای مجرمانه شبكه های ارتباطی موبایلی دلیلی بر لزوم فیلترینگ كل این شبكه ها از جمله وایبر، تانگو، واتس اپ و غیره بود. در حالی كه فیلترینگ هوشمند مانند خیلی از پروژه های حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات تا پیش از دولت یازدهم به موفقیت چشمگیری دست نیافته بود، محمود واعظی به عنوان وزیر ارتباطات با فرجه هایی كه از سال ۱۳۹۳ در مورد ساماندهی پیام رسان ها و شبكه های اجتماعی به او داده شد، از پیگیری طرح فیلترینگ هوشمند اطلاع داد تا مانع از مسدود شدن تمام یك وب سایت و یا پیام رسان شود.
تفاهم نامه ای برای سامانه پالایش هوشمند
در مقاطع زمانی متفاوت وزارت ارتباطات، راهكارهایی را برای پیشبرد فیلترینگ هوشمند مطرح كرد. از جمله اینكه از همان ابتدا از فعالیت سه دانشگاه برای طراحی دستگاه فیلترینگ هوشمند اطلاع داد كه البته نیازمند سرمایه گذاری های زیادی هم بود و در نهایت، تفاهم نامه ای بین شركت ارتباطات زیرساخت و پژوهشگاه ICT منعقد و مقرر شد فاز اول سامانه پالایش هوشمند فضای مجازی تا آخر خرداد سال ۱۳۹۴ به بهره برداری برسد كه با بهره گیری از آن، امكان تفكیك، ممیزی و پالایش صفحات زیرمجموعه سایت های اینترنتی فراهم و تنها بخشی از محتوای سایت كه به عنوان محتوای غیر اخلاقی تشخیص داده شده، غیرقابل دسترسی شود.
فیلترینگ هوشمند حتی در مقطعی واكنش رئیس جمهوری را در پی داشت و وی خواهان ادامه راه و رفع نقصها به منظور تكمیل طرح ها در صیانت از محتوای فضای مجازی شد.
واعظی به عنوان وزیر وقت ارتباطات با بیان نظر خود درباره فیلترینگ هوشمند، با اشاره به اینكه نزدیك به ۸۵ تا ۹۰ درصد محتوای برخی سایت ها، محتوای سالم بشمار می رود و با سیستم فیلترینگ هوشمند می توان درصدی از این سایت ها كه محتوای مجرمانه و غیراخلاقی دارند را مسدود كرد، فیلترینگ هوشمند را پروژه ی ۱۰ماهه ای اعلام كرده بود كه در سه فاز اجرایی می گردد. این پروژه از دی ماه ۹۳ در فاز اول به صورت آزمایشی روی اینستاگرام اجرا شد تا در صورت موفقیت آمیز بودن مرحله دوم آن هم اجرایی شود كه البته بعد از آن وزیر ارتباطات اعلام نمود اجرای این طرح، ۸۳ درصد موفق بوده است.
پس از آن، واعظی در مرداد ۹۴، از ورود به فاز دوم فیلترینگ هوشمند اطلاع داده و اظهار داشت: برای بهره گرفتن از توان پژوهشگران داخل كشور، قراردادهایی را با پژوهشگران و دانشگاه ها بستیم و برنامه ی ما آن است كه تا آخر سال این طرح را به طور كامل عملیاتی كنیم و در این میان هر میزان بودجه كه لازم باشد برای این طرح تزریق خواهد شد.
جلوگیری از صفحات غیراخلاقی؛ فیلترینگ هوشمند یا مذاكره؟
وی درباره پیشرفت فیلترینگ هوشمند هم اظهار داشت: سرمایه گذاری زیادی برای این طرح صورت گرفته اما طرف مقابل هم در این حوزه سرمایه گذاری می كند. هر چه ما در این حوزه تلاش می كنیم، آنها هم در این حوزه پیشروی دارند و در كل شاهد نوعی جنگ الكترونیك و قدرت نمایی در حوزه فناوری هستیم. به هر حال ما تلاش داریم صفحات غیراخلاقی را از هر طریقی كه ممكن است از دسترس خارج كنیم و حال در این زمینه چه با استفاده از فیلترینگ هوشمند و چه با استفاده از مذاكره با شركت ها تلاش های متعددی جریان دارد.
او البته درباره میزان همكاری شركت ها هم اظهار كرده بود: خوشبختانه در اساس كار تلگرام و سیاست های این شركت اعلام شده كه كانال های غیراخلاقی جزو سیاست هایشان نیست. آنها همینطور اعلام كرده اند كه حاضرند با همه كشورها در زمینه مسدود كردن این صفحات همكاری داشته باشند.
واعظی بهمن ماه سال ۹۴ و در حالی كه بیش از ۱۰ ماه از آغاز فیلترینگ هوشمند گذشته بود، اظهار نمود: مناقصه فیلترینگ هوشمند اینستاگرام، تلگرام و سایر شبكه های اجتماعی برگزار شده تا در نهایت این طرح اجرایی شود و بتوان به صورت هوشمند بر محتوای این شبكه های اجتماعی نظارت كرد. ۱۱ دانشگاه در زمینه فیلترینگ هوشمند شبكه های اجتماعی در حال فعالیت هستند و به نتایج مطلوبی هم دست یافته اند تا بتوان این طرح را به خوبی اجرا كرد.
سرمایه ۱۱۰ میلیارد تومانی فیلترینگ هوشمند
در آن زمان بود كه علی اصغر عمیدیان به عنوان معاون واعظی درباره سرمایه گذاری انجام شده روی این پروژه اظهار نمود: بیش ۱۱۰ میلیارد تومان قرارداد میان وزارت ارتباطات و صاحب نظران و متخصصین توانمند در بحث فیلترینگ هوشمند منعقد شده است.
تا اینكه واعظی اسفند ۹۴ با اشاره به خروجی های فاز اول و دوم فیلترینگ هوشمند اظهار داشت: فاز سوم فیلترینگ شروع شده است، یعنی دیگر فیلترینگی كه در ورودی كشور انجام می شد وجود ندارد، بلكه با طراحی های انجام شده این فیلترینگ تحت نظر دانشگاه ها، شركت هایFCP و عرضه كنندگان اینترنت صورت می گیرد كه سبب می گردد سرعت اینترنت بالا رود و در آینده می توانیم دست شركت ها را باز بگذاریم كه با مشتریان خود تعامل بیشتری داشته باشند.
وی اما در پاسخ به سوالی مبنی بر این كه علی رغم هزینه ۱۱۰ میلیارد تومانی برای فیلترینگ هوشمند، كاربران می توانند به آسانی با استفاده از فیلترشكن های موجود در بازار به سایت های فیلترشده دسترسی داشته باشند، اظهار نمود: فیلترشكن ها در تمام دنیا مورد استفاده قرار گرفته و اغلب آنها در مقاطعی با مشكل مواجه می شوند و ما به عنوان دولت استفاده از آنها را به هیچ عنوان سفارش نمی كنیم. اگر عده ای از فیلترشكن استفاده می كنند، مبحث درستی نیست، اما راهكار مقابله با این مورد هم این نیست كه هزینه ای برای فیلترینگ هوشمند صورت نگیرد. در واقع راهكار درست همان است كه اكنون به آن عمل می كنیم.
از سوی دیگر محمدجواد آذری جهرمی در سمت رئیس شركت ارتباطات زیرساخت، مرداد ۹۵ درباره میزان موفقیت فیلترینگ هوشمند اظهار داشت: مجریان این كار اعتقاد دارند كه آنچه در این خصوص صورت گرفته موفقیت آمیز بوده و تلاش بر آن است كه در اجرای این طرح سرعت عمل بیشتری وجود داشته باشد. در فاز سوم این طرح كه به بحث رمزگذاری ها اشاره می گردد كه لازم است برای سالم سازی فضای مجازی كشور در این حوزه هم شرایط مان تقویت شود.
بهره برداری چندباره از فازهای سه گانه ی فیلترینگ
تعریف فازهای مختلف برای پروژه فیلترینگ هوشمند همچنان ادامه داشت زیرا واعظی مهر ماه ۹۵ هم در حالی كه یك بار از آغاز فاز سوم اطلاع داده بود، بار دیگر با ابراز امیدواری از این كه فاز دوم فیلترینگ هوشمند طی دو ماه تمام شده و وارد فاز سوم شویم اظهار داشت: فیلترینگ هوشمند سه فاز دارد كه ما هم اكنون در فاز دوم آن قرار داریم. البته این مورد بسیار پیچیده است و برای آن با دانشگاه ها و مراكز تحقیقاتی قرارداد بستیم. هدف ما فقط سایت ها نیست، بلكه شبكه های اجتماعی هم هست و بطور قطع آن دسته از شبكه های اجتماعی كه به مقررات داخل كشور ما احترام نگذارند، نمی توانند ادامه حیات دهند.
واعظی با اشاره به طراحی رباتی در شركت ارتباطات زیرساخت كه امكان فیلتر خودكار سایت های مستهجن را فراهم می كند، درباره نحوه اجرای فاز سوم فیلترینگ هوشمند هم توضیح داده بود: هم اكنون فاز دو فیلترینگ هوشمند در مراحل پایانی قرار دارد. در فاز سوم اجرای این طرح هم با عنایت به بحث احراز هویت كاربران این امكان وجود دارد كه دسترسی به یك سایت و شبكه برای فردی مانند یك پزشك میسر و برای دیگران غیرممكن شود.
اما در حالی كه فیروزآبادی -دبیر شورای عالی فضای مجازی- هم درباره میزان موفقیت فیلترینگ هوشمند اظهار داشته بود: چاره ای جز فیلترینگ هوشمند نداریم و این برنامه باید موفق شود، زمان وعده داده شده برای تكمیل فیلترینگ هوشمند كه آخر سال ۹۴ ذكر شده بود، به آذر ماه سال ۹۵ موكول شد.
در شرایطی كه تلگرام با توجیه دسترسی به اطلاعات تروریستی و ترویج كنندگان فساد اخلاقی، برای ارائه اطلاعاتی به دولت روسیه تحت فشار بود، از این طرف كانال هایی با مطالبی مغایر با فرهنگ اسلامی و ایرانی و حتی معاند با نظام جمهوری اسلامی وجود داشتند كه نوع پلتفرم این پیام رسان و قابلیت رمزگذاری آن، امكان فیلترینگ هوشمند را سلب كرده و این مطالب بدون اینكه نظارتی روی آنها وجود داشته باشد، در حال گسترش بود. محمدجواد آذری جهرمی در این باره با اشاره به رمزنگاری شدن سایت ها اظهار كرده بود: با عنایت به اینكه بعضی از سایت ها به صورت رمزی هستند و قابلیت فیلترینگ هوشمند ندارند، این كار شاید در قالب مذاكره با سرویس دهنده یا استفاده از راهكارهای دیگری انجام شود.
اینستاگرام رمزنگاری شد و فیلترینگ هوشمند متوقف!
اما علی رغم تمام هزینه ها و تحقیقاتی كه برای فیلترینگ هوشمند شد، اجرای این پروژه روی شبكه اجتماعی مذكور از تیر ماه سال جاری متوقف شد. واعظی درباره توقف فیلتر اینستاگرام اظهار نمود: اینستاگرام رمزنگاری شده و از این رو با اجازه ای كه از شورای عالی فضای مجازی گرفته ایم، با مدیر اینستاگرام تماس گرفتیم و اعلام كردند كه آمادگی دارند، درباره موضوعاتی كه از نظر ما نامناسب است، در یك بازه زمانی بنشینم و درباره محدودیت های خود با آنها صحبت كنیم.
واعظی در پاسخ به این سؤال كه دیگر فیلترینگ هوشمند روی اینستاگرام اجرا نمی شود، اظهار داشته بود: اگر مشكل از مبدأ حل شود، تجهیزات فیلترینگ هوشمند را در جای دیگر استفاده می كنیم. برخی موضوعات از نظر قانون، مقررات، سنت و فرهنگ ما قابل قبول نیست و آنها اعلام كردند كه آمادگی دارند، این موضوعات در این شبكه را در ایران رعایت كنند. ازاین رو اكنون كه مبحث رمزنگاری در اینستاگرام پیش آمده مبحث پالایش محتوا در اینستاگرام را با مذاكره حل می كنیم.
به نظر می رسد به تازگی تمامی شبكه های اجتماعی برای حفظ و برقراری امنیت داده های خود، آنها را در هنگام ارسال و دریافت رمزگذاری (Encryption) می كنند. بدین ترتیب تمامی ترافیك اطلاعات فرستاده و دریافت شده درون نرم افزار طبق الگوریتم خاصی رمزنگاری می گردد و قفل این رمز، تنها در اختیار شركت تولیدكننده است. ازاین رو كسانی كه می خواهند به ترافیك درونی این نرم افزارها دسترسی داشته باشند، باید با صرف وقت و هزینه های سنگین به كلید آنها پی ببرند كه با فرض یافتن این رمز، به محض تشخیص توسط شركت هدف، با یك تغییر ساده در روش رمزنگاری داده های نرم افزار خود، باز هم باعث سردرگمی و تكرار هزینه های سنگین را فراهم می كند.
صرف هزینه ۱۱۰ میلیارد تومانی برای پروژه فیلترینگ هوشمند واكنش های زیادی را در پی داشت. اینكه با این هزینه و به جای پروژه فیلترینگ هوشمند، امكان حمایت از پروژه های دانشجویی، پرداخت وام به شركت های دانش بنیان، پیشبرد شبكه ملی اطلاعات، حمایت از شبكه های اجتماعی و پیام رسان های داخلی و بسیاری اقدامات دیگر وجود داشت و اكنون كه پیام رسان ها از روش هایی مانند رمزنگاری داده ها استفاده می كنند و فیلترینگ هوشمند دیگر روی آنها كارساز نیست، باید دید این هزینه كجا استفاده می گردد و از جانب دیگر، مذاكره با شركت ها برای مسدود كردن فضای نامناسب در مبدا كه مسوولان وعده اش را داده بودند، به كجا رسیده است؟